Yakın zamana kadar bu hormon hakkında tamamen bilgisizdik, lakin artık ne işe yaradığını ve hangi hastalıklar ile ilişkili olduğunu çok iyi biliyoruz.
Gelin açlık hormonu olan Ghrelin’in sağlığımız üzerindeki rollerine bilimsel kanıtları ile göz atalım.
Ghrelin nedir?
Ghrelin yemek yeme isteğinizi artıran ve genellikle mide hücreleri tarafından üretilen bir hormondur. Açlık hissinizi artırıp gıda alımını teşvik ettiği için kendisine açlık hormonu da denir [ 1 , 2 ].
Ghrelin mideniz boşken salgılanır, kan dolaşımınıza girerek hormonlarınızı ve iştahınızı düzenlemeye yardımcı olan hipotalamus bölgesini etkiler. [ 1 , 2 ]
Genel olarak konuşmak gerekirse Ghrelin seviyeniz ne kadar yüksek olursa, o kadar aç olursunuz. Seviyeniz ne kadar düşük olursa, kendinizi o kadar tok hissedersiniz ve daha az kalori tüketmeniz o kadar kolay olur.
Bu nedenle kilo vermek isteyen insanlar daha düşük Ghrelin seviyelerine sahip olmak isterler.
Önemli Bilgiler
Ghrelin seviyeleri genellikle yemekten hemen önce mideniz boşken en yüksek seviyelerine ulaşır, yemek yedikten sonra mideniz doluyken kademeli olarak azalır.
Obez insanlar daha fazla Ghrelin ürettiğini düşünebilirsiniz lakin bilimsel çalışmalar bunun tersini göstermektedir. [ 3 ]
Aslına bakacak olursanız Ghrelin dengeleyeci bir hormondur. Bu sayede sizin aşırı bir vücut ağırlığına sahip olmanızı veya aşırı zayıf olmanızı engeller.
Ne kadar az vücut yağı taşırsak o kadar fazla ghrelin üretiriz: Bu mekanizma sayesinde Ghrelin vücut ağırlığımızı korur. Eğer yeterli yağ rezervine sahip değilsek ise gıda alımını teşvik etmek için daha çok Ghrelin üretiriz [ 8 ] .
Obez insanların daha kilolu olmalarının sebebi ise karmaşıktır. Bazı araştırmalar obez insanların beyinlerindeki Ghrelin Reseptörlerinin daha duyarlı olduğunu öne sürüyor. [ 4 , 5 ]
Ghrelin’in Faydaları
Aşağıdaki listede Ghrelin hormonunun vücudumuzdaki çeşitli faydalarına değineceğiz. Lakin bu bilgilerin hiçbirisi Ghrelin düzeylerini yapay olarak artırmaya çalışmak için bir neden olarak algılanmamalıdır.
Eğer düşük veya yüksek Ghrelin değerlerine sahipseniz, muhtemelen altta yatan farklı bir sağlık sorununuz vardır. En iyi yöntem bir uzmandan yardım almaktır.
Doktorunuz Ghrelin sistemindeki düzensizliği tespit etmeli, aşırı düşük veya yüksek seviyelerinizin nedenlerini belirleyip sizin için uygun bir tedavi programı oluşturmalıdır.
1) Enflamasyon
Ghrelin oldukça güçlü anti-inflamatuar etkilere sahip bir hormondur ve bağışıklık toleransı oluşturabilmek için gereklidir [ 6 ].
Eğer yeteri kadar Ghrelin üretemiyorsanız bağışıklık sisteminiz muhtemelen çok daha agresif olacak ve çok daha fazla iltihaplanma yaşayacaksınız.
Neyseki insanların büyük bölümünün Ghrelin seviyeleri konusunda endişelenmesine gerek yoktur. Lakin belirli hastalıklar veya midenin şekil bozukluklarından ötürü nadirde olsa bazı insanlarda mide boşalması önemli ölçüde gecikebilir ve bu durum Ghrelin düzeylerinizi azaltabilir. [ 7 ]
Ghrelin birçok pro-inflamatuar sitokini TNF-a, IFN-y, IL-6, IL-1β, IL-12, IL17 gibi baskılar. Ayrıca inflamasyonun ana kontrol anahtarlarından birisi olan NF-kB’yı da inhibe eder. [ 6 , 9 , 12 ]
Bununla birlikte yediğimiz yiyeceklere ve kendi dokularımıza tolerans oluşturabilmemiz için gerekli olan IL-10 ve TGF-beta gibi sitokinleri artırır. [ 9 , 13 ]
Ufak çaplı deneysel araştırmalar Ghrelin uygulanmasının bazı otoimmün hastalıklarda iyileştirici etkileri olabildiğini göstermektedir. [ 10 ] Dolayısı ile araştırmacılar Ghrelinin bazı otoimmün hastalıklara yardımcı olabileceğini düşünmektedirler.
Lakin kafa karıştırıcı bir şekilde birçok otoimmün hastalıkta aynı zamanda yüksek Ghrelin değerleri görülmektedir.
Bu durum bir şekilde iltihaplanmaya yanıt olarak Ghrelin seviyelerinin yukarı çıkabileceğini düşündürmektedir. Lakin bu teoriyi doğrulayabilmek için bilimsel çalışmalarımız eksik.
2) Kalp Hastalığı
Ghrelin kalp sağlığını destekleyen bir hormondur.
Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar Ghrelin enjeksiyonlarının hayvanların kilo alımını artırmasına rağmen kan basıncını ve nabızlarını düşürebildiğini buldu. [ 50 , 51 ]
Kalp yetmezliği hastaları üzerinde yapılan 2023 tarihli bir araştırma, Ghrelin uygulanmasının hastaların kalp fonksiyonunu iyileştirebildiğini buldu [ 52 ]
3) Sindirim Sistemi Hareketliliği
Ghrelin sindirim sistemini harekete geçirme özellikleri olan bir hormondur.
Ghrelin enjeksiyonları mide asidini artırabilir. [ 53 ]
Sıçanlar üzerinde yapılan çalışmalar Ghrelin uygulanmasının mide boşalmasını hızlandırdığı ayrıca bağırsak harektliliğini artırdığını göstermiştir [ 54 ]
Araştırmacılar bu etkinin Vagus siniri ile bağlantılı olduğunu düşünüyorlar.
Ghrelin kabızlık gibi bazı rahatsızlıklarda önemli bir terapötik potansiyele sahip olabilir. [ 55 ]
4) Büyüme Hormonunun Salgılanmasını Sağlar
Ghrelin’in en önemli görevlerinden bir tanesi büyüme hormonun salgılanmasını tetiklemektir. [ 56 ]
Ghrelin, büyüme hormonu salgılatıcı reseptörü aktive ederek büyüme hormonunun salınmasına neden olur [ 46 ]. Bu durum büyüme hormonunun salınımını artırır. [ 47 ]
Ghrelin’in faydalarının büyük çoğunluğu bu reseptörün aktive edilmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkar.
5) Hafıza
Farelerde ghrelin uygulanmasının hipokampal sinaps yoğunluğunu artırarak hafızayı iyileştirdiği bulunmuş. [ 69 ]
Araştırmacılar farelere verilen Ghrelin dozlarını artırdıklarında farelerin belleklerinde de doğru orantılı bir güçlenme gözlemlemişler. [ 69 ]
Bununla birlikte insanlarda da kalori kısıtlaması gibi Ghrelin düzeylerini artırdığını bildiğimiz bazı yöntemlerin hafızayı iyileştirebileceğini uzun zamandır biliyoruz. [ 70 ]
Ghrelinin hipokampal nörogenezi artırdığını öne süren bazı çalışmalar vardır. [ 22 ]
Ghrelin CREB üretimini artırır. CREB beynin hafıza yapısı ve hangi anıları uzun süre saklayıp hangilerini bir anda kaybetmesinde önemli rol oynayan bir proteindir [ 23 ].
Ghrelin BDNF üretimini de artırır. BDNF nöron gelişiminde, canlılığında ve işlevlerinin sürdürülmesinde önemli rol oynayan bir büyüme faktörüdür [ 23 ].
Ghrelin nöroprotektif bir hormondur [ 80 , 25 ]. Ghrelin tarafından Büyüme Hormonu / IGF-1 ekseninin aktivasyonu potansiyel bir Alzheimer ve Parkinson tedavisidir [ 25 , 26 , 27 ].
Ghrelin’in Zararları
Aşağıdaki listede Ghrelin hormonunun potansiyel zararlarından bahsedeceğiz. Aşağıdaki listedeki bilgilerin çoğunun çağrışımlardan ibaret olduğunu ve tek sorumlunun Ghrelin olmadığını anlamanız önemlidir. Ayrıca buradaki bilgilerin hiçbirisi Ghrelin düzeylerini yapay olarak düşürmeye çalışmak için bir neden olarak algılanmamalıdır.
Eğer düşük veya yüksek Ghrelin değerlerine sahipseniz, muhtemelen altta yatan farklı bir sağlık sorununuz vardır. En iyi yöntem bir uzmandan yardım almaktır.
Doktorunuz Ghrelin sistemindeki düzensizliği tespit etmeli, aşırı düşük veya yüksek seviyelerinizin nedenlerini belirleyip sizin için uygun bir tedavi programı oluşturmalıdır.
1) Obezite
Ghrelin’in en büyük kötü taraflarından bir tanesi yemek yemeyi dolayısı ile de kilo alımını teşvik etmesidir.
Mideniz boşaldığında Ghrelin salgılarsınız, salgıladığınız bu hormon sizi yemek yemeye teşvik eder ve fazla kalorilerin yağ hücrelerinde depolanmasını sağlar. [ 72 , 73 ]
Daha yüksek Ghrelin seviyelerinin gıda alımını artırdığı birçok bilimsel çalışmada gösterilmiştir.
Bununla birlikte bazı çalışmalar Ghrelin düzeylerinin insanları daha yağlı ve kalorili yiyecekleri yemeye teşvik ettiğini göstermektedir. [ 74 ]
Aslına bakacak olursanız bu oldukça mantıklı, hangimiz çok fazla acıktığımızda (ghrelin salgıladığımızda) sebze salatası yemek istiyoruz ki ?
Ghrelin üretimi vücut yağına bağlık olarak değişmektedir. Genel olarak konuşmak gerekise;
Vücut yağınız arttıkça daha az Ghrelin üretirsiniz [ 75 ].
Vücut yağınız azaldığında ise daha fazla Ghrelin üretirsiniz [ 75 ].
Bu sayede vücudunuz kilo kazanımı ve kaybı arasında doğal bir teraziye sahiptir. Ama bu terazi her insanda düzgün bir şekilde çalışmaz.
Örneğin;
Normal insanlarda yemek yedikten hemen sonra Ghrelin düzeyleri düşmeye başlar. Lakin obez insanlarda Ghrelin düzeyleri aynı düzeyde azalmaz [ 61 ].
Obez çocuklar yemekten sonra kaybettikleri Ghrelin seviyelerini sağlıklı çocuklardan daha hızlı kazanırlar. [ 11 ]
Bu obez insanların neden daha fazla yemek yediklerini bir noktaya kadar açlıklayabiliyor.
Bununla birlikte bazı çalışmalar obez insanların beyinlerindeki Ghrelin reseptörlerinin daha aktif olduğunu bu yüzden çok daha düşük bir Ghrelin seviyesinin bile gereğinden fazla gıda alımını teşvik ettiğini öne sürüyorlar. [ 90 , 91 ]
2) Kanser
Ghrelin’in kansere sebep olduğuna veya onu engellediğine dair kesin bir kanıya varabilmek için yeteri kadar şey bilmiyoruz. Literatürde bu konu hala daha tartışılıyor.
Bazı çalışmalar Ghrelinin hücre üretimini teşvik ederek ve hücre ölümünü önleyerek kanserlerin büyümesine katkıda bulunduğunu iddia etmektedir. [ 78 ]
Başka bir çalışma Ghrelin’in kanserli hücrelerin metastaz yeteneğini destekleyebileceğini düşündürmektedir. Hücrelerde Ghrelin üretiminin engellenmesi kanserin yayılmasını azaltılmıştır. [ 79 ]
3) Stres ve Risk Davranışları
Bir araştırma Ghrelin düzeyleri ile insanların tercihleri arasındaki ilişkiyi incelemek istedi.
Bu araştırma açlık ile birlikte artan Ghrelin değerlerinin insanların daha riskli ekonomik tercihler yapmasına sebep olduğunu buldu. Araştırmacılar yüksek Ghrelin değerlerinin kötü kararlar vermemize neden olabileceğini öne sürdüler. [ 82 ]
Ek olarak yüksek Ghrelin düzeyleri kortizol salınımını artırabilir [ 99 , 83 ]. Dolayısı ile strese sebep olabilir
Ghrelin’i Arttıran Faktörler
Araştırmalar aşağıdaki yöntemlerin Ghrelin değerlerini artırabildiğini buldu.
Aşağıdaki yöntemleri kendi başınıza denemeyin. Eğer Ghrelin ile alakalı bir sorununuz olduğunu düşünüyorsanız doktorunuzla konuşun.
- Açlık (Oruç tutmak) [ 55 ] – Ghrelin mideniz boş olduğunda salgılanır.
- Daha fazla lif tüketmek [ 85 ] – Diyetlerinde daha fazla lif tüketen insanlar, açlık durumunda daha fazla Ghrelin ürettiler.
- Akdeniz Diyeti [ 100 ] – Bir çalışmada akdeniz diyeti Ghrelin düzeylerini artırdı. Ama Yeşil Akdeniz diyeti Ghrelin düzeylerini artırmak konusunda daha başarılıydı. Yeş
- Dirençli nişasta : 10 hasta üzerinde yapılan küçük bir çalışmada, dirençli nişasta alımının açlık ghrelin düzeylerini artırdığı görülmüştür [ 86 ].
- Vücut yağını azaltmak [ 55 , 88 ] – Daha az vücut yağına sahip olduğunuzda daha fazla ghrelin üretirsiniz.
- Uyku eksikliği [ 89 ] – Bunu yapmamalısınız.
Ghrelin’i Azaltan Faktörler
Araştırmalar aşağıdaki yöntemlerin Ghrelin değerlerini azaltabileceğini buldu.
Aşağıdaki yöntemleri kendi başınıza denemeyin. Eğer Ghrelin ile alakalı bir sorununuz olduğunu düşünüyorsanız doktorunuzla konuşun.
- Daha fazla yemek yemek [ 55 ] – Mideniz ne kadar dolu olursa o kadar az Ghrelin salgılarsınız.
- Yüksek proteinli yemekler [ 91 , 92 ] – Yüksek proteinli bir yemek yedikten sonraki ghrelin seviyeleri, yüksek kalorili bir yemekten sonraki ghrelin seviyelerine kıyasla çok daha düşüktü.
- Yeterli uyku [ 89 ]
